دستورالعمل کابل خودنگهدار 📜 مشخصات فنی و الزامات وزارت نیرو

مقدمه

کابل‌های خودنگهدار نقش مهمی در توزیع نیروی برق ایفا می‌کنند و به دلیل ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد خود، جایگزین مناسبی برای سیم‌های هوایی سنتی محسوب می‌شوند. این کابل‌ها به‌ویژه در شبکه‌های فشار ضعیف کاربرد گسترده‌ای دارند و از مزایایی همچون ایمنی بالا، کاهش تلفات انرژی و سهولت نصب برخوردارند.

با توجه به اهمیت کیفیت و عملکرد این کابل‌ها، دستورالعمل کابل خودنگهدار توسط شرکت توانیر تدوین شده است تا مشخصات فنی، استانداردها و الزامات طراحی و ساخت این نوع کابل‌ها را تعیین کند. این دستورالعمل شامل تعاریف فنی، طبقه‌بندی انواع کابل‌ها، ویژگی‌های هادی، عایق و روش‌های آزمون کیفی است که تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان باید به آن پایبند باشند.

در این مقاله، به بررسی جامع این دستورالعمل پرداخته و مهم‌ترین نکات آن را ارائه خواهیم کرد تا راهنمایی دقیق برای انتخاب و استفاده از کابل‌های خودنگهدار در اختیار شما قرار گیرد.

تعاریف دستورالعمل کابل خودنگهدار

در دستورالعمل تدوین‌شده توسط توانیر، برای درک بهتر اجزای تشکیل‌دهنده کابل‌های خودنگهدار، تعاریف مشخصی ارائه شده است. در این بخش، به بررسی مهم‌ترین اصطلاحات و مفاهیم مرتبط می‌پردازیم.

هادی رشته

هادی رشته از چندین مفتول آلومینیومی تابیده‌شده تشکیل می‌شود که به یکدیگر پیچیده شده‌اند تا یک رشته منسجم را ایجاد کنند. این ساختار باعث افزایش انعطاف‌پذیری کابل و کاهش مقاومت الکتریکی آن می‌شود.

رشته کابل

رشته کابل شامل مجموعه‌ای از هادی‌های آلومینیومی روکش‌دار است که برای رسانایی جریان برق به کار می‌روند. این رشته‌ها ممکن است برای فاز، نول، روشنایی معابر یا نگهدارنده (مسنجر) مورد استفاده قرار گیرند.

کابل خودنگهدار هوایی

کابل خودنگهدار هوایی (Aerial Bundled Cable – ABC) به مجموعه‌ای از رشته‌های کابل آلومینیومی گفته می‌شود که به دور یک هادی فولادی نگهدارنده پیچیده شده‌اند. این کابل‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که بدون نیاز به تیرک‌های متعدد و تجهیزات نگهدارنده اضافی، در فضاهای باز و شبکه‌های هوایی استفاده شوند.

هادی فاز

هادی فاز، رشته‌ای از کابل است که جریان الکتریکی فاز را انتقال می‌دهد. این هادی از جنس آلومینیوم روکش‌دار بوده و نقش اصلی را در انتقال برق ایفا می‌کند.

هادی نول

هادی نول، رشته‌ای از کابل است که وظیفه بازگرداندن جریان الکتریکی به منبع تغذیه را بر عهده دارد. در کابل‌های خودنگهدار، این هادی نیز از آلومینیوم روکش‌دار ساخته شده و در برخی موارد به‌صورت مجزا یا به‌عنوان بخشی از مسنجر طراحی می‌شود.

هادی روشنایی

این هادی برای تأمین برق روشنایی معابر استفاده می‌شود و معمولاً در کنار هادی‌های فاز و نول قرار دارد. هادی روشنایی از همان جنس آلومینیومی ساخته شده و برای تغذیه چراغ‌های خیابانی طراحی شده است.

هادی نگهدارنده (مسنجر)

هادی نگهدارنده، که به آن مسنجر (Messenger) نیز گفته می‌شود، وظیفه تحمل وزن کابل و مقاومت در برابر نیروهای کششی را دارد. این هادی معمولاً از جنس فولاد گالوانیزه ساخته شده و در بالاترین قسمت کابل قرار می‌گیرد تا استحکام مکانیکی مجموعه را تضمین کند.

مشخصات فنی کابل خودنگهدار بر اساس دستورالعمل توانیر

در دستورالعمل توانیر، مشخصات فنی کابل‌های خودنگهدار به‌طور دقیق تعریف شده است. این مشخصات شامل نوع کابل، اجزای تشکیل‌دهنده، استانداردهای فنی و روش‌های آزمون آن‌ها می‌شود. رعایت این الزامات برای تضمین کیفیت و عملکرد بهینه کابل‌ها ضروری است.

انواع کابل خودنگهدار

کابل‌های خودنگهدار بر اساس تعداد رشته‌ها و کاربردهای مختلف به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

✅ کابل خودنگهدار سه فاز: این کابل شامل سه رشته فاز، یک رشته نول، یک رشته روشنایی و یک رشته مسنجر (نگهدارنده) است. این نوع کابل‌ها عمدتاً برای توزیع برق در شبکه‌های فشار ضعیف به‌کار می‌روند.

✅ کابل خودنگهدار تک فاز: این نوع کابل دارای یک رشته فاز، یک رشته نول، یک رشته روشنایی (در برخی مدل‌ها) و یک رشته مسنجر است. کابل‌های تک فاز بیشتر در مناطق روستایی و برای مصارف خانگی یا روشنایی معابر کاربرد دارند.

اجزای تشکیل‌دهنده کابل خودنگهدار

کابل خودنگهدار از چندین بخش اصلی تشکیل شده است که هرکدام نقش ویژه‌ای در عملکرد آن دارند:

🔹 هادی فاز، نول و روشنایی: از جنس آلومینیوم با خلوص بالا و روکش مقاوم ساخته شده‌اند تا علاوه بر رسانایی مطلوب، در برابر شرایط محیطی مقاوم باشند.

🔹 هادی نگهدارنده (مسنجر): از جنس فولاد گالوانیزه با مقاومت کششی بالا ساخته شده تا وزن کابل را تحمل کند و استحکام مکانیکی آن را افزایش دهد.

🔹 عایق‌ها و مواد محافظتی: عایق مورد استفاده در کابل‌های خودنگهدار معمولاً پلی‌اتیلن شبکه‌ای (XLPE) است که به دلیل مقاومت بالا در برابر حرارت، اشعه فرابنفش و عوامل محیطی، بهترین گزینه برای این کابل‌ها محسوب می‌شود.

استانداردها و روش‌های آزمون کابل خودنگهدار

برای اطمینان از کیفیت کابل‌های خودنگهدار، استانداردهای خاصی تعیین شده و روش‌های آزمون مختلفی برای بررسی عملکرد آن‌ها انجام می‌شود:

✅ آزمون‌های مکانیکی: بررسی مقاومت کششی، تست انعطاف‌پذیری و تست استحکام مسنجر برای اطمینان از دوام کابل در شرایط سخت محیطی.

✅ آزمون‌های الکتریکی: اندازه‌گیری مقاومت الکتریکی هادی‌ها، آزمون ولتاژ ضربه و تست استقامت الکتریکی برای اطمینان از ایمنی و کارایی کابل.

✅ آزمون‌های محیطی: بررسی مقاومت عایق در برابر رطوبت، اشعه UV، تغییرات دمایی و تست سوراخ‌شدگی عایق برای افزایش طول عمر کابل در شرایط جوی مختلف.

الزامات طراحی و ساخت کابل خودنگهدار

دستورالعمل توانیر الزامات دقیقی را برای طراحی و ساخت کابل‌های خودنگهدار تعیین کرده است تا کیفیت، ایمنی و عملکرد این کابل‌ها در شبکه‌های برق تضمین شود. این الزامات شامل نوع کابل، ویژگی‌های هادی، مشخصات عایق و سایر جزئیات فنی می‌شود.

نوع کابل

کابل‌های خودنگهدار مطابق این استاندارد برای نصب ثابت در شبکه‌های هوایی فشار ضعیف طراحی شده‌اند و دارای هادی آلومینیومی روکش‌دار و یک رشته مسنجر فولادی روکش‌دار هستند. ولتاژ نامی این کابل‌ها برابر با 0.6/1 کیلوولت است.

طبقه‌بندی کابل‌های خودنگهدار

بر اساس تعداد رشته‌ها، کابل‌های خودنگهدار به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:

✅ کابل خودنگهدار سه فاز (3×A+N+L+M)
(سه رشته فاز + یک رشته نول + یک رشته روشنایی + یک رشته مسنجر)

✅ کابل خودنگهدار تک فاز با هادی روشنایی (1×A+N+L+M)
(یک رشته فاز + یک رشته نول + یک رشته روشنایی + یک رشته مسنجر)

✅ کابل خودنگهدار تک فاز بدون هادی روشنایی (1×A+N+M)
(یک رشته فاز + یک رشته نول + یک رشته مسنجر)

💡 نکته: در صورت نیاز، امکان حذف هادی روشنایی یا افزودن رشته‌های اضافی جهت کاربردهای خاص وجود دارد.

هادی‌ها

🔹 جنس هادی: آلومینیوم با حداقل خلوص 99.5٪، مطابق استاندارد EC 13500-H12
🔹 کلاس هادی: چند رشته‌ای تابیده شده (کلاس 2 – استاندارد IEC 60228)
🔹 تعداد رشته‌های هادی:

• هادی فاز، نول و روشنایی: حداقل 7 رشته تا 50 میلی‌متر مربع و حداقل 12 رشته برای مقاطع بالاتر از 70 میلی‌متر مربع
• هادی نگهدارنده (مسنجر): 7 رشته فولادی گالوانیزه با استقامت کششی بالا

عایق

🔹 جنس عایق: پلی‌اتیلن شبکه‌ای (XLPE – نوع TIX-5) مطابق استاندارد HD 626
🔹 ویژگی‌های عایق:

• مقاومت در برابر اشعه فرابنفش (UV) و شرایط جوی
• حداکثر دمای کارکرد 90°C
• دمای تحمل در شرایط اتصال کوتاه 250°C به مدت 5 ثانیه
  🔹 ضخامت عایق: بسته به مقطع کابل، مطابق جدول استاندارد توانیر تعیین می‌شود.

نکات مهم در خرید و نصب کابل خودنگهدار

برای اطمینان از عملکرد مطلوب و افزایش طول عمر کابل‌های خودنگهدار، رعایت نکات فنی در هنگام خرید، نصب و نگهداری ضروری است. در این بخش، مهم‌ترین مواردی که باید در نظر گرفته شوند، بررسی می‌شود.

راهنمای انتخاب کابل مناسب

🔹 توجه به استانداردها: هنگام خرید، کابل باید مطابق دستورالعمل توانیر و استانداردهای ملی و بین‌المللی باشد.
🔹 انتخاب سطح مقطع مناسب: بسته به میزان بار الکتریکی، سطح مقطع مناسب هادی‌های فاز، نول و نگهدارنده باید مشخص شود.
🔹 بررسی نوع عایق: کابل‌های با عایق XLPE مقاومت بهتری در برابر شرایط محیطی و اشعه UV دارند.
🔹 توجه به کیفیت هادی: هادی‌های آلومینیومی با خلوص بالا (99.5%) و مسنجر فولادی گالوانیزه باعث کاهش تلفات و افزایش دوام کابل می‌شوند.
🔹 مشاهده مشخصات فنی روی کابل: مشخصاتی مانند نام تجاری، ولتاژ نامی، متراژ و سال تولید باید روی کابل درج شده باشد.

نکات نصب و نگهداری کابل خودنگهدار

✅ رعایت حداقل فاصله مجاز بین کابل‌ها و سایر تأسیسات برای جلوگیری از خطرات احتمالی
✅ عدم خم کردن بیش از حد کابل برای جلوگیری از آسیب به عایق و کاهش استرس مکانیکی
✅ استفاده از بست‌های مناسب و مقاوم در برابر UV برای جلوگیری از شل شدن اتصالات
✅ نصب مسنجر به‌صورت مناسب برای تحمل وزن کابل و جلوگیری از افتادگی بیش از حد
✅ بازرسی‌های دوره‌ای کابل‌ها برای اطمینان از سلامت عایق و هادی‌ها و جلوگیری از آسیب‌های احتمالی

🔔 توجه: عدم رعایت این نکات ممکن است باعث افزایش مقاومت الکتریکی، کاهش راندمان و کاهش طول عمر کابل شود.

نتیجه‌گیری

کابل‌های خودنگهدار به دلیل مزایای متعددی مانند ایمنی بالا، کاهش هزینه‌های نصب و نگهداری، و افزایش قابلیت اطمینان شبکه، به یکی از گزینه‌های اصلی در تأمین برق شهری و روستایی تبدیل شده‌اند. دستورالعمل کابل خودنگهدار که توسط شرکت توانیر تدوین شده است، شامل مشخصات فنی، الزامات طراحی و استانداردهای آزمون این کابل‌ها است که رعایت آن‌ها تضمین‌کننده عملکرد بهینه و طول عمر بالای کابل خواهد بود.

در هنگام خرید و نصب کابل خودنگهدار، توجه به جزئیات فنی مانند جنس هادی، نوع عایق، مقطع کابل و استانداردهای لازم بسیار مهم است. همچنین، رعایت نکات نصب و نگهداری صحیح می‌تواند از خرابی‌های احتمالی جلوگیری کرده و هزینه‌های تعمیر و تعویض را کاهش دهد.

💡 اگر به دنبال مشاوره تخصصی در زمینه انتخاب و خرید کابل‌های خودنگهدار هستید، می‌توانید به وب‌سایت امیران برق مراجعه کنید و از راهنمایی کارشناسان مجرب بهره‌مند شوید.